Het seizoen van de eikenprocessierups breekt weer aan

De eikenprocessierups is de larve van een nachtvlinder. Deze rupsen zijn ongevaarlijk voor mensen, maar de brandharen kunnen gezondheidsklachten geven. Ze zitten voornamelijk in eikenbomen en zijn te herkennen aan hun nesten van wit spinsel op de stam of op dikke takken. Eikenprocessierupsen krijgen in de periode van half mei tot juni hun brandharen en dan ontstaan de klachten bij mensen en dieren. Maar ook na deze periode komen klachten voor als brandharen uit lege nesten zich nog verspreiden.

De brandharen zijn slechts 0,2 tot 0,3 millimeter lang en niet waarneembaar met het blote oog. Ze bevatten weerhaakjes waarmee ze zich kunnen vastzetten en kleine, pijnlijke wondjes kunnen veroorzaken op de contactplek. De gezondheidsklachten bij mensen ontstaan door direct contact van brandharen met huid of slijmvliezen, maar ook door inhalatie van de brandharen. Brandharen kunnen zich ook vasthechten aan kleding en zo langdurig contact maken met de huid. Door wrijven, krabben en transpiratievocht kunnen de brandharen zich verder verspreiden over het lichaam.

De meest voorkomende klacht is het ontstaan van een pijnlijke, rode huiduitslag met hevige jeuk. Deze klachten ontstaan binnen acht uur na het contact met de brandharen. Bij 1 tot 5% van de mensen komen oogklachten en klachten van de bovenste luchtwegen voor. Oogklachten zijn jeukende, pijnlijke rode ogen en zwelling van de oogleden. Luchtwegklachten zijn bijvoorbeeld een loopneus, hoesten en kortademigheid. Deze klachten ontstaan vaak al binnen één tot vier uur na contact met de brandharen. Een allergische reactie komt zelden voor, maar het risico daarop neemt toe bij meervoudig contact met de brandharen.

In de Standaarden voor Zelfzorg is sinds 2020 een zelfzorgadvies opgenomen voor klanten met klachten door de eikenprocessierups. De WHAM-vragen stellen helpt bij het geven van een goed advies.

Voor kinderen onder de twee jaar adviseer je geen zelfzorgmiddelen met levomenthol. Mentholproducten kunnen bij jonge kinderen ademhalingsproblemen veroorzaken. Klanten met een hevige allergische reactie, klachten aan de ogen en klachten van benauwdheid verwijs je naar de huisarts. 

Huidklachten door contact met brandharen zullen meestal binnen twee weken verdwijnen. Als de klant eerder klachten heeft gekregen door de eikenprocessierups, dan kunnen de klachten een volgende keer heviger zijn.

Met niet-medicamenteuze adviezen en eventueel een verkoelend huidproduct verdwijnen de klachten meestal binnen enkele dagen tot twee weken. Het is belangrijk dat de klant niet gaat krabben of wrijven, want daardoor verspreiden de brandharen zich verder over het lichaam. Kleding met brandharen moet gewassen worden op zestig graden. Neem een lauwe douche om de huid goed te spoelen en verwijder zo nodig de laatste brandharen door de jeukende, rode plekjes te strippen met plakband of schilderstape. 

Contact met de brandharen vermijden is niet altijd mogelijk. Het risico neemt wel af door het dragen van bedekkende kleding en een zonnebril. Bewaar ook zoveel mogelijk afstand van besmette eikenbomen. Bomen waarvan bekend is dat er nesten van de eikenprocessierups in zitten, worden gemarkeerd met een rood-wit lint. Hou er rekening mee dat huisdieren ook kunnen zorgen voor verspreiding van brandhaarden.

Mensen met een allergische aandoeningen of astma kunnen heftiger reageren op contact met de brandharen. Wees bij hen alert op een allergische reactie.

Verzachtende en verkoelende middelen als carbomeerwatergel en huidproducten met levomenthol of aloë vera hebben de voorkeur bij jeuk op de huid en zijn een voordelige keuze. Deze huidproducten kunnen zo vaak als gewenst worden aangebracht. Vaak is één tot drie maal per dag voldoende. Speciale eikenprocessierupsproducten met aventhramide (bestanddeel van zemelen) en polidocanol zijn veelal duurder en de werking van polidocanol is niet overtuigend aangetoond.

Bij hevige jeuk kan lidocaïne-levomentholgel FNA of pramocaïne met zinkoxidecrème geadviseerd worden, maar alleen op kleine plekjes. En levomenthol is wederom niet geschikt bij een leeftijd onder de twee jaar. Bij een milde allergische reactie kan nog cetirizine of loratadine worden geadviseerd. 

Auteurs: Drs Caroline Huiskamp, Nuhoda Aldarij, MSc en Bart Kremers, MSc, apothekers bij het 
Geneesmiddel Informatie Centrum (GIC)