Ik ga op reis en ik neem mee… Mijn medicijnen!

Medicijnen die op de Opiumlijst staan, mogen niet zomaar worden meegenomen naar het buitenland. Ze worden gezien als ‘drugs’ en zijn in veel landen verboden. Hiervoor is – afhankelijk van de duur en bestemming van de reis – een Schengen- of Engelstalige verklaring nodig. Ook voor medicatie als ADHD-middelen, benzodiazepines en codeïne moet een verklaring worden aangevraagd aangezien deze medicatie ook onder de Opiumwet valt. 

Voor de meeste landen binnen Europa is een Schengen medicijnverklaring nodig voor het meenemen van medicijnen die onder de Opiumwet vallen. Deze medicijnverklaring moet ondertekend worden door de huisarts en vervolgens worden goedgekeurd door het CAK. Voor elk medicijn is een aparte verklaring nodig en deze is maximaal dertig dagen geldig. Voor een reis langer dan dertig dagen zijn meerdere verklaringen nodig. De Schengen medicijnverklaring kan digitaal opgestuurd worden naar het CAK.

Buiten het Schengengebied is een Engelstalige medicijnverklaring nodig. Net als bij de Schengen medicijnverklaring moet de Engelstalige medicijnverklaring ingevuld en ondertekend worden door de huisarts. Alle medicijnen mogen op één verklaring gezet worden. Het officiële document moet vervolgens per post worden opgestuurd of afgegeven worden op het kantoor van het CAK in Den Haag. Daarna moeten patiënten vaak nog langs de rechtbank of ambassade voor een tweede stempel. 

Op de website https://www.hetcak.nl/medicijnen-mee-op-reis/ staat een ‘Medicijnen mee op reis-hulp’ waarin advies wordt gegeven over de benodigde medicijnverklaring. Patiënten moeten er rekening mee houden dat het meerdere weken kan duren voor een medicijnverklaring geregeld is. Voor zowel de Schengen-verklaring als de Engelstalige medicijnverklaring wordt een termijn van vier weken geadviseerd door het CAK. Bij vertrek binnen enkele dagen wordt geadviseerd om met een ingevulde verklaring naar het kantoor in Den Haag te komen. Dit kan op werkdagen tussen 9.00 en 12.00 uur [1].

De patiënt is zelf verantwoordelijk voor het op tijd aanvragen van de juiste verklaring. De apotheek heeft hierbij slechts een signalerende functie.
Een medicijnverklaring is overigens niet hetzelfde als een medicijnpaspoort of medicatieoverzicht. Het is uiteraard wel handig om dit mee te nemen in geval van verlies van medicatie of bezoek aan een arts in het buitenland, maar een medicijnpaspoort is geen officieel reisdocument.

Medicijnen worden bij voorkeur bewaard en vervoerd bij een zo constant mogelijke temperatuur. Daarnaast moet het schudden van eiwitten (bijvoorbeeld insuline) zoveel mogelijk worden vermeden. Tijdens een autoreis kan een elektrische campingkoelkast worden overwogen voor het vervoer van koelkastmedicatie. In het vliegtuig worden medicijnen bij voorkeur meegenomen in de handbagage. De temperatuur in het bagageruim is namelijk niet geschikt voor het bewaren van medicatie door grote temperatuurschommelingen en kans op bevriezing. 

Idealiter worden koelkastgeneesmiddelen tijdens de vlucht in de koelkast van het vliegtuig bewaard. Maar een plek is niet altijd gegarandeerd. Adviseer de patiënt van tevoren contact op te nemen met de luchtvaartmaatschappij. Voor de zekerheid is een koelbox of een koeltas aan te raden. 

Voor een veilig medicijntransport mogen koelelementen ook mee in het vliegtuig. Eiwitgeneesmiddelen, zoals insuline, moeten niet direct tegen de koelelementen aan bewaard worden. Ze kunnen hierdoor bevriezen waardoor de werkzaamheid verloren kan gaan. 

Vloeibare medicatie mag in een grotere hoeveelheid dan 100 milliliter meegenomen worden in de handbagage. Wel moet aantoonbaar zijn dat de vloeibare medicatie op naam staat; bijvoorbeeld door een verklaring van de arts of apotheek. Tot slot wordt aangeraden de medicatie in de originele verpakking mee te nemen op vakantie [2]. 

De houdbaarheid van medicijnen in Nederland is gebaseerd op onderzoek bij een temperatuur van 25 °C. Bij reizen naar andere klimaatzones wordt het medicijn mogelijk blootgesteld aan hogere of lagere temperaturen. Dit kan van invloed zijn op de stabiliteit, waardoor het minder goed werkt. Met behulp van een bepaalde formule (wet van Arrhenius) kan de resterende houdbaarheidstermijn worden ingeschat. 

De vuistregel die kan worden aangehouden is als volgt: bij elke temperatuurverhoging van 10 °C wordt de houdbaarheid twee tot viermaal verkort. Veiligheidshalve wordt er met factor 4 gerekend. Bijvoorbeeld: een medicijn met een houdbaarheid van 1 jaar is bij bewaring bij 35 °C (in plaats van bij 25 °C) nog maar 3 maanden houdbaar.

Deze vuistregel geldt niet voor eiwitgeneesmiddelen. Daarvoor zijn eiwitten te complex. Als eiwitten worden blootgesteld aan andere temperaturen dan de koelkasttemperatuur, zijn ze niet meer lang houdbaar, ook niet na terugplaatsing. Soms kunnen eiwitten wel buiten de koelkast bewaard worden, maar is de houdbaarheid korter. Een voorbeeld is insuline: voor de meeste insulines geldt een houdbaarheidstermijn van vier weken bij kamertemperatuur (15-25 °C). Insulines die meegenomen worden op vakantie, worden bij voorkeur niet meer gebruikt na thuiskomst.

Sommige toedieningsvormen kunnen slecht tegen blootstelling aan extreem hoge of lage temperaturen. Zetpillen kunnen zacht worden of smelten bij hoge temperaturen. Dit geldt niet voor zetpillen op macrogolbasis. Crèmes en zalven worden vloeibaarder bij hoge temperaturen of juist stijver bij lage temperaturen. Medicatie mag alleen in de koelkast worden bewaard als dit op het etiket of in de bijsluiter staat. Capsules worden bijvoorbeeld plakkerig als ze uit de koelkast worden gehaald en moeten dus bij kamertemperatuur worden bewaard, behalve als dit expliciet op het etiket vermeld staat. 

Tot slot kan verdamping van het medicijn optreden bij flessen met ethanol en kan een (glazen) fles uitzetten en mogelijk springen bij blootstelling aan een hoge temperatuur. Verpakken in een plastic fles is daarom veiliger. Bewaar flessen ook nooit in de zon [2,3].

De KNMP heeft publieksmaterialen ‘Goed voorbereid op reis’ ontwikkeld om patiënten te informeren die op reis gaan. Er is een folder, poster en informatie voor het wachtkamerscherm beschikbaar voor apotheken. Meer informatie kan gevonden worden via: www.knmp.nl/opreis. Op deze site wordt ook verwezen naar het bestelformulier voor de publieksmaterialen. 

Auteur: Sonja Steenhuis is productspecialist bij het Laboratorium der Nederlandse Apotheken (LNA).

• Op apotheek.nl kunnen patiënten alles vinden over medicijnen op reis:
  • Medicijnen op reis
  • Uw medicijn kan gezien worden als drugs
  • Hitte en medicijnen.
• Uitgebreide informatie over het meenemen van medicatie op reis: Medicijnen mee op reis.

[1] het CAK. Medicijnen mee op reis. https://www.hetcak.nl/medicijnen-mee-op-reis/. Geraadpleegd: 26 maart 2024.

[2] LNA mededeling: vakantie en productzorg. URL: https://kennisbank.knmp.nl/article/LNA-mededelingen/130701.html. Geraadpleegd: 26 maart 2024.

[3] Chuah SY. Insulines op reis. Invloed temperatuur op werkzaamheid medicatie. Pharm Weekbl 2011;146(22/23):37.