Steeds meer mensen hebben obesitas. In 2023 ging het om 16% van de Nederlandse volwassenen, terwijl dit in de jaren tachtig 5% was. In het geval van extreme obesitas kan de werking van bepaalde medicijnen beïnvloed worden. Het is daarom belangrijk te weten welke patiënten in de apotheek extreme obesitas hebben.
Obesitas is een chronische aandoening waarbij iemand een ongezond hoge hoeveelheid lichaamsvet heeft. Obesitas kent verschillende categorieën en wordt gemeten met de Body Mass Index (BMI). De BMI berekent het aantal kilogram (kg) lichaamsgewicht per vierkante meter (m²) lichaamsoppervlakte. Iemand met een BMI van 30 – 39,9 kg/m² heeft obesitas. Bij een BMI van 40 kg/m² of meer is sprake van extreme obesitas. Van extreme obesitas weten we dat het de werking van bepaalde medicijnen beïnvloedt, zoals bij de pilpleister. Voor een goede werking van medicijnen is het daarom belangrijk te weten welke patiënten in de apotheek extreme obesitas hebben.
Bariatrische chirurgie
Elk jaar ondergaan 12.000 Nederlanders met extreme obesitas een maagverkleining, ook wel bariatrische chirurgie genoemd. De meest voorkomende operaties bij bariatrische chirurgie zijn de gastric sleeve en de Roux-and-Y gastric bypass (RYGB). Bij een gastric sleeve wordt een groot deel van de maag weggehaald, zodat alleen een smalle maagbuis (= sleeve) overblijft. Bij een gastric bypass wordt de maag ook kleiner gemaakt en wordt de kleinere maag direct verbonden met de dunne darm. Hierdoor wordt een groot deel van de spijsvertering omgeleid (= bypass), wat betekent dat het lichaam minder voedingsstoffen en calorieën opneemt. De meeste mensen verliezen binnen een jaar na de maagverkleining ongeveer 30-40% van hun lichaamsgewicht. Deze operaties helpen door het grote gewichtsverlies ook bij andere gezondheidsproblemen, zoals hartziekten en diabetes. Vaak kan na de operatie de dosering van bloeddrukverlagers en diabetesmedicatie worden verlaagd of zelfs gestopt. Ook hier is het belangrijk te weten welke patiënten in de apotheek deze operatie hebben gehad, omdat dit de opname van medicijnen kan beïnvloeden.
Vastlegging contra-indicaties
Met de medicatiebewakingsadviezen kunnen we controleren of het voorgeschreven medicijn en de dosering geschikt zijn voor een patiënt met extreme obesitas en/of die een maagverkleining heeft gehad. Om deze adviezen te ontvangen is het nodig dat de contra-indicaties 'Obesitas met BMI ≥ 40 kg/m²' en/of 'Bariatrische chirurgie' worden vastgelegd in het patiëntdossier. De contra-indicatie 'Bariatrische chirurgie' geldt levenslang na bariatrische chirurgie. De contra-indicatie 'Obesitas met BMI ≥ 40 kg/m²' komt te vervallen zodra de patiënt niet meer extreem obees is. Vlak na bariatrische chirurgie kunnen beide bewakingen van toepassing zijn.
In de praktijk is het niet altijd bekend dat patiënten deze contra-indicatie(s) hebben. Dit komt bijvoorbeeld omdat contra-indicaties niet altijd via het LSP (Landelijk Schakelpunt) worden uitgewisseld. Ook is obesitas een gevoelig onderwerp om aan de balie te bespreken. Soms geven obesitasklinieken of ziekenhuizen aan de apotheek door dat een patiënt bariatrische chirurgie heeft gehad, of patiënten krijgen een kaartje mee dat ze bij de apotheek moeten afgeven.
De KNMP heeft diverse materialen ontwikkeld voor gebruik in de apotheek, zoals posters, baliekaartjes en narrowcast. Deze zijn bedoeld om de aandacht op bariatrische chirurgie te vestigen, zodat patiënten die deze operatie hebben ondergaan sneller worden herkend en dit aan de apotheek kunnen melden.
De materialen zijn gratis te bestellen of te downloaden via de KNMP-website: https://www.knmp.nl/over-de-knmp/producten-en-diensten/patienteninformatie/patienteninformatie-bariatrische-chirurgie .
Adviezen aan de balie
Naast het uitvoeren van medicatiebewaking zijn er ook andere manieren om farmaceutische zorg te bieden aan een patiënt met extreme obesitas en/of die een maagverkleining heeft ondergaan. Een voorbeeld hiervan is het maken van een persoonlijk innameschema voor patiënten die een maagverkleining hebben gehad. Verder is het na bariatrische chirurgie belangrijk dat patiënten extra vitaminesupplementen innemen, omdat na deze operatie bepaalde vitamines minder goed uit voedsel worden opgenomen.
Meer informatie over deze en andere adviezen is te vinden op Apotheek.nl, themapagina Medicijnen bij ernstig overgewicht en maagverkleining, zie https://www.apotheek.nl/zorg-van-de-apotheker/medicijngebruik-is-maatwerk/medicijnen-bij-ernstig-overgewicht-en-maagverkleining.
Vanaf 1 juni is de term ‘morbide obesitas’ vervangen door ‘obesitas met BMI ≥ 40 kg/m²’. Deze nieuwe naam is niet alleen patiëntvriendelijker, maar maakt ook duidelijker welk type obesitas wordt bedoeld.
Auteurs Brigitte Koch en Suzan Gipmans zijn apothekers en werkzaam bij het Geneesmiddel Informatie Centrum (GIC), KNMP.
| Pilpleister minder betrouwbaar |
| Een vrouw komt aan de balie met een recept voor de pilpleister ethinylestradiol/norelgestromine 600UG/6MG. Bij het verwerken van het recept zien we dat de patiënt obesitas met een BMI van 40 kg/m² of meer heeft. Vanuit de medicatiebewaking luidt het advies dat de betrouwbaarheid van de pilpleister bij obese patiënten met een BMI van 40 kg/m² of meer verminderd lijkt te zijn. Er wordt geadviseerd een oraal anticonceptivum of spiraal als alternatief te kiezen. In overleg met de arts en de vrouw wordt de pilpleister omgezet naar een spiraal. |
| Na een maagverkleining moet je levenslang vitamines en mineralen gebruiken. |
FEIT. Na een maagverkleining kan het lichaam sommige vitamines en mineralen minder goed uit de voeding halen. Ook kun je door de kleine maag minder eten. Het is daarom belangrijk om levenslang extra vitamines en mineralen in te nemen. Voorbeelden van vitamines en mineralen zijn vitamine B12, vitamine D, ijzer, calcium en foliumzuur. Welke vitamines en mineralen je precies nodig hebt, kan per type maagverkleining verschillen. Het is belangrijk om dit te bespreken met de arts en/of diëtist. Tijdens het nazorgtraject controleert je arts regelmatig je bloed om te bekijken welke vitamines en mineralen je nodig hebt.
Voor meer informatie over medicijngebruik na een maagverkleining kun je terecht op Apotheek.nl. Ben je benieuwd naar meer feiten en fabels? Kijk dan op de Instagram van Apotheek.nl. |
