Veelgestelde vragen over abortusmedicatie

De abortusmedicatie bestaat uit twee geneesmiddelen: 

• Mifepriston (Mifegyne), 1x200 
• Misoprostol (Cytotec), 4x200 mcg vaginaal

Mifepriston heeft een antiprogestagene werking en zorgt voor beëindiging van de zwangerschap.

Misoprostol wordt 12-72 uur na mifepriston gebruikt. Dit middel zorgt voor contractie van de uterus met als gevolg afdrijving van de vrucht. 

Na maximaal 6 uur treedt er een bloeding op. 

Omdat er tussen de inname van beide middelen minimaal 12 uur en maximaal 72 uur moet zitten, kan de vrouw de tijdsperiode kiezen wanneer ze het tweede middel inneemt. De vrouw moet er rekening mee houden dat na maximaal 6 uur bloedverlies optreedt.

Als de vrouw minder dan 9 weken zwanger is en kiest voor een medicamenteuze zwangerschapsafbreking, kan zij ervoor kiezen via de huisarts deze behandeling te ontvangen. Dit betekent voor openbaar apotheker dat zij dan een verzoek voor ter hand stellen van de abortusmedicatie kan krijgen.

Indien de vrouw langer dan 9 weken zwanger is, wordt de vrouw doorverwezen naar een abortuskliniek.

Maximaal na 6 uur moet er bloedverlies optreden. Bij 90% van de vrouwen gebeurt dit ook. Als er na 6 uur geen bloedverlies optreedt, dan moet de vrouw de 4 x 200 mcg misoprostol (vaginaal) herhalen.

Bij sommige vrouwen treedt ook al bloedverlies na inname van mifepriston. Het is belangrijk dat dan alsnog ook de misoprostol wordt gebruikt.

Bij de meeste vrouwen, 90%, treedt er binnen 6 uur bloedverlies op. Vanwege dit kleine aantal, 10%, dat niet binnen 6 uur de bloeding optreedt, is het advies om daarom standaard 4 tabletten misoprostol mee te geven.

In uitzonderlijke geval wordt zo mogelijk met huisarts besloten om wel 8 tabletten misoprostol mee te geven. Bijvoorbeeld als in het weekend de medicatie wordt ingenomen. Bij het uitblijven van het bloedverlies wordt dan voorkomen dat de vrouw naar de huisartsenpost en dienstapotheek moet, en hierdoor extra wordt belast, in plaats van naar haar eigen huisarts en apotheek.

Veel vrouwen ervaren na inname van misoprostol pijnkrampen. Dit kan variëren van licht tot hevige pijn. Meestal houden de krampen 24 uur aan.

De pijn kan worden bestreden met ibuprofen of een ander NSAID. Paracetamol werkt hiertegen minder goed, om die reden wordt NSAID geadviseerd. 

Om de pijn voor te zijn, kan het advies aan de vrouw zijn om gelijk met inname van misoprostol, ook ibuprofen (1200 mg per dag) in te nemen.

Andere bijwerkingen die de eerste dagen kunnen optreden zijn lichte koorts, rillingen en maagdarmklachten, zoals darmkrampen en misselijkheid. 

De  eerste dagen na inname van misoprostol kunnen lichte koorts, rillingen en maagdarmklachten, zoals darmkrampen en misselijkheid optreden. Als deze klachten na een paar dagen niet over zijn of juist verergeren, adviseer de vrouw dan contact opnemen met de huisarts. Dit kan namelijk duiden op een infectie.

Ook moet de vrouw contact opnemen met de huisarts als zij gedurende 2 tot 3 uur, meer dan 4 met bloed doordrenkte grote maandverbanden per uur vol heeft gebloed.

In een klein percentage, 1%, wordt de zwangerschap niet afgebroken. De vrouw zal dan een currettage moeten ondergaan en wordt naar het ziekenhuis of abortuskliniek doorverwezen door de huisarts.

Om te controleren of de abortusmedicatie heeft gewerkt, moet de vrouw na vier weken een zwangerschapstest doen. De test moet minimaal 4 weken na de abortusmedicatie worden uitgevoerd. Als eerder dan 4 weken een zwangerschapstest wordt uitgevoerd, is de test niet betrouwbaar.  Een test vóór 4 weken die niet wijst op een zwangerschap is wel betrouwbaar. Die wel wijst op een zwangerschap is niet betrouwbaar.

De door de huisarts voorgeschreven en door de apotheker verstrekte abortusmedicatie is dezelfde als de medicatie die in de abortuskliniek wordt gebruikt.

De verwachting is dat apotheken gemiddeld twee keer per jaar een verzoek ontvangen om abortusmedicatie ter hand te stellen.

Een aantal apothekers stelt al abortusmedicatie ter hand, bijvoorbeeld bij voorschriften vanuit een abortuskliniek. 

Als alleen misoprostol voor bij afbreking van ongewenste zwangerschap ter hand wordt gesteld, en de apotheker 2 x per jaar een verzoek krijgt voor terhandstelling, doet een apotheek gemiddeld zeven jaar met één bestelling van misoprostol (60 tabletten doosje). Dat betekent dat dit leidt tot verspilling omdat de houdbaarheidsdatum van misoprostol eerder verloopt dan de vraag naar het geneesmiddel. Daarom is het belangrijk dat apothekers hun voorraad afstemmen op de verwachte vraag en de houdbaarheid van de medicatie om ongebruikte tabletten te voorkomen.

Apothekers die normaliter geen abortusmedicatie afleveren, kunnen met andere apothekers in de regio, één locatie/plaats afspreken waar een kleine voorraad van mifepriston en misoprostol ligt.

Wanneer een individuele apotheker een verzoek tot ter hand stellen van de abortusmedicatie ontvangt, kan de apotheker vanuit die locatie de abortusmedicatie verkrijgen. Door de voorraad in de regio te bundelen, wordt voorkomen dat elke openbare apotheek blijft zitten met een aangebroken verpakking.

Het advies is om de zorg rondom abortusmedicatie te laten verlenen door een openbaar apotheker en/of één of meerdere bekwame apothekersassistenten. De frequentie van twee keer per jaar is te laag om ervaring mee op te doen.

Privacy en anonimiteit bij het voorschrijven en ter hand stellen van abortusmedicatie verdienen extra aandacht. Het is aan te raden om het consult met de vrouw in de spreekkamer te voeren.

Een deel van de abortuszorg bij de huisarts wordt bekostigd door de zorgverzekeraar (eerste consult, echo en nazorg). Deze zorg is terug te vinden op het declaratieoverzicht van de zorgverzekeraar en is daarmee inzichtelijk voor bijvoorbeeld partner of familie. Voor de financiering van de abortusmedicatie en de directe zorg rondom de abortusmedicatie is, omdat het niet als medische zorg wordt beschouwd, gekozen voor andere structuur van financiering. Zie hiervoor ook de veelgestelde vragen over financiering en declaratie. Door deze andere wijze van bekostiging is de privacy en anonimiteit van de vrouw gewaarborgd.

Spreek met de huisarts af wie de nazorg aanbiedt aan de vrouw. Het gegeven dat een vrouw ongewenst zwanger is, kan meerdere oorzaken hebben. Een van de oorzaken kan gelegen zijn in het niet (willen) gebruiken van anticonceptie, bijvoorbeeld vanuit de overtuiging dat de anticonceptiepil schadelijk is voor de gezondheid.

Het gegeven dat een vrouw ongewenst zwanger is, kan meerdere oorzaken hebben. Een van de oorzaken kan gelegen zijn in het niet (willen) gebruiken van anticonceptie, bijvoorbeeld vanuit de overtuiging dat de anticonceptiepil schadelijk is voor de gezondheid. Advies is om na het ter hand stellen van de abortusmedicatie contact op te nemen met de vrouw om te vragen hoe het is gegaan én om reguliere opties voor anticonceptie te bespreken.

Nee, een apotheker is niet verplicht om abortusmedicatie ter hand te stellen. Net als bij euthanasie en hulp bij zelfdoding, kunnen apothekers, om principiële redenen, elke vorm van medewerking aan het ter hand stellen van de abortusmedicatie afwijzen. Dit geldt ook voor een apothekersassistent. Ook een apothekersassistent is niet verplicht abortusmedicatie ter hand te stellen.

Om ongemakkelijke situaties voor de huisarts, vrouw en de apotheker te voorkomen, is het zaak dat de apotheker, die nooit wenst mee te werken, zijn collega-apothekers en de huisartsen in zijn regio hiervan op de hoogte brengt. Indien de apotheker, die niet wenst mee te werken, een verzoek krijgt tot terhandstelling van de abortusmedicatie, kan hij de huisarts (en daarmee de vrouw) doorverwijzen naar een apotheker die wel de abortusmedicatie ter hand wil stellen.

Abortusmedicatie valt niet onder de Zorgverzekeringswet. Het voorschrijven en ter hand stellen van de abortusmedicatie via ziekenhuis of kliniek wordt gefinancierd via een aparte subsidieregeling vanuit VWS.

Voor de huisarts en openbaar apotheker gaat de financiering van zorg bij de zwangerschapsafbreking (consulten en het ter hand stellen van medicatie, als ook de administratieve lasten) lopen via de Stichting Nationaal Programma Grieppreventie (SNPG). Deze stichting heeft al een lopende subsidierelatie met het ministerie van VWS in het kader van de financieringen van vaccinaties bij de huisarts.

VWS heeft een toelichting voor apothekers hoe zij de abortusmedicatie moeten declareren bij SNPG. Zie hiervoor de Toolbox Apothekers. 

De zwangerschapsafbreking blijft hiermee kosteloos voor de vrouw. De kosten die apothekers maken betreffen de medicatie, consult met de vrouw bij het ter hand stellen van de medicatie en de administratieve afhandeling via SNPG. Vooralsnog is voor apothekers per patiënt met abortusmedicatie een bedrag rond de 58 euro vastgesteld. In dit bedrag zijn de materiële kosten, eerste uitgifte en administratieve kosten in opgenomen.
 

Nee, abortus is kosteloos voor de vrouwen die onder de Wet Langdurige Zorg (WLZ) vallen, wat betekent dat zij geen directe kosten hoeven te maken voor abortus. Dit geldt voor iedereen met een zorgverzekering in Nederland.

De financiering van abortusmedicatie is georganiseerd via een aparte subsidieregeling vanuit het ministerie van VWS, omdat abortusmedicatie niet onder de Zorgverzekeringswet valt. Het voorschrijven en ter hand stellen van abortusmedicatie in ziekenhuizen of klinieken wordt vergoed via deze regeling.

Voor zwangere asielzoekers of vluchtelingen uit Oekraïne loopt de declaratie via een andere weg. De kosten voor andere niet-verzekerde vrouwen worden in principe door de vrouw zelf bekostigd.

Vooralsnog is voor apothekers per patiënt met abortusmedicatie een bedrag rond de 58 euro vastgesteld. In dit bedrag zijn de materiële kosten, eerste uitgifte en administratieve kosten in opgenomen.

Wanneer een zwangere de medicatie ophaalt bij de dienstapotheek, wordt er geen apart ANW-tarief gehanteerd. Je declareert bij de SNPG en ontvangt hetzelfde tarief als wanneer het apotheekbezoek overdag had plaatsgevonden.

Een abortusbehandeling valt onder de Regeling medische zorg voor asielzoekers (RMA) (asielzoeker) of RMO (vluchteling Oekraïne). De apothekerskosten kunnen hier worden gedeclareerd. 

Hoe declareren via de RMA/RMO werkt staat uitgelegd op de website Regeling Medische zorg Asielzoekers en Regeling Medische zorg Oekraïne. De declaratie verloopt dus niet via de SNPG.

Indien abortusmedicatie wordt voorgeschreven, is het wenselijk dat de huisarts met de openbaar apotheker contact opneemt dat er een recept met abortusmedicatie aankomt. Zo is de indicatie duidelijk en kan de openbaar apotheker het consult met de vrouw op de juiste manier aanvangen (privacy, spreekkamer) en kan de juiste route voor declaratie worden ingezet. Het advies is om hier lokaal/regionaal afspraken over te maken.

In december 2022 heeft de Eerste Kamer het initiatiefwetsvoorstel tot wijziging van de Wet afbreking zwangerschap in verband met de ‘legale medicamenteuze afbreking van de zwangerschap via de huisarts’ aanvaard. Deze initiatiefwet maakt het mogelijk dat huisartsen aan ongewenst zwangere vrouwen (< 9 weken) abortusmedicatie voorschrijven. Per 1 januari 2025 treedt de wet ‘legale medicamenteuze afbreking van de zwangerschap via de huisarts’ daadwerkelijk in werking.