Inkoop en voorraad

Onder duurzaam inkopen van geneesmiddelen valt enerzijds het kiezen voor het minst milieubelastende geneesmiddel, in samenwerking met voorschrijver (formulariumafspraken). In dit deel gaat het om de inkoop zelf, en niet om de keuze van het geneesmiddel. Denk aan de duurzaamheid van de productie door de fabrikant, de milieu-impact van het transport, en de aanwezigheid van fabrikanten dichtbij of binnen Europa.

Momenteel is veelal de prijs van geneesmiddelen leidend bij de inkoop. De huidige geneesmiddelentekorten en het preferentiebeleid beperken in de openbare apotheek de mogelijkheden om in het inkoopproces zelf te kiezen voor de meest duurzame fabrikant. In omringende landen is al meer aandacht voor het meewegen van andere criteria dan alleen de prijs. Zo worden in Zweden en Noorwegen al milieueisen gesteld aan de inkoop van medicijnen. En is er in Engeland (Greener NHS) en Duitsland aandacht voor criteria bij inkoop en eisen aan de leverancier. In de Nederlandse ziekenhuizen, waar het preferentiebeleid niet geldt, wordt duurzaamheid uitgevraagd door de regionale inkoopgroepen.

Ook groothandels willen verduurzamen (pand, productie en logistiek). Zo kunnen door bundeling van leveranties bijvoorbeeld het aantal transportkilometers worden beperkt en wordt minder ‘lucht’ vervoert. De apotheek kan door beperking van het aantal leveranciers en door beperking van het aantal (extra) orders hieraan bijdragen. Ook door groothandels wordt gezocht naar oplossingen om verspilling in dit deel van de keten tegen te gaan. Vanaf 2025 worden zij door de CSRD-richtlijn verplicht op duurzaamheidsaspecten te rapporteren.

De Corporate Sustainability Reporting Directive (CSRD) is een Europese richtlijn voor duurzaamheidsrapportage. Deze richtlijn verplicht ondernemingen te rapporteren over hun duurzaamheid door middel van verschillende duurzaamheidscriteria en bevat toelichtingsvereisten voor een groot aantal Environmental, Social en Governance (ESG) aspecten. Deze richtlijn geldt vanaf 2025, vooralsnog voor grote ondernemingen (onder andere meer dan 250 medewerkers) en is bedoeld voor meer transparantie over en betere kwaliteit van duurzaamheidsinformatie.

Bij alle schakels in de medicijnketen (van producent tot patiënt) speelt de balans tussen beschikbaarheid en verspilling een rol. Als een patiënt bijvoorbeeld voor een te lange periode medicatie krijgt afgeleverd en tussentijds wordt de medicatie aangepast, dan blijft ongebruikte medicatie over.

In de apotheek zijn er een aantal mogelijkheden om verspilling van apotheekvoorraad te voorkomen:

• Apotheker en voorschrijver kunnen in FTO-verband of op regionaal niveau afspraken maken over formularium en af te leveren hoeveelheden. Zo wordt bij eerste uitgifte voor maximaal 15 dagen medicatie meegegeven; ook bij naderend levenseinde of bij geplande ziekenhuisafspraak kan een kortere afleverperiode tot minder verspilling leiden. Denk ook aan afspraken over wijzigingen in de GDV-rol; laat deze zo mogelijk ingaan per eerstvolgende rol.
   
• De werkvoorraad kan geoptimaliseerd worden door enerzijds de benodigde hoeveelheid voor de gangbare medicatie in te schatten en door anderzijds rekening te houden met de houdbaarheid. Vermijd onnodig ‘hamsteren’ van medicatie; dit leidt mogelijk tot overschot (en mogelijk elders tot een tekort) en afval.
  
  Praktijktip: maak gebruik van een geautomatiseerd voorraad- en assortimentbeheersysteem, dat gekoppeld is aan het AIS en automatisch een advies geeft.
   
• Hanteer een actief vervaldatumsysteem. Gebruik PharmaSwap of een regionaal samenwerkingsverband voor vraag of aanbod van geneesmiddelen die de houdbaarheidsdatum naderen en naar verwachting niet op tijd gebruikt gaan worden. Pharmaswap is een deelmarktplaats voor apothekers onderling en voor groothandels, die zorgt dat aanwezige voorraad beter benut wordt en verspilling verminderd wordt.
  
  Praktijktip: kijk eens goed naar wat je in de apotheek weggooit (bewustwording: wat gooi ik weg en waardoor wordt dit veroorzaakt) en ga dan anders inkopen.
   
• De zorgverzekeraar zou vóór een wijziging in beleid eerst de oude apotheekvoorraad moeten laten opmaken (zodat medicatie die niet meer preferent is niet vernietigd hoeft te worden), en met leveranciers langdurige voorspelbare afspraken moeten maken en wisselend beleid voorkomen, zodat ook daar minder voorraden overblijven.

“De duurste medicijnen zijn medicijnen die op de plank blijven liggen en hun houdbaarheid verliezen” (Annelies de Lange, programmamanager Duurzaamheid VIG)

Ziekenhuizen en zorginstellingen onderzoeken de mogelijkheden om verspilling van geneesmiddelen intramuraal te verminderen. Dit kan enerzijds door geneesmiddelen die retour komen terug in de apotheek- of afdelingsvoorraad te nemen; anderzijds door wijzigingen in het proces van verstrekken. Deze mogelijkheden voor aanpassing zijn afhankelijk van het logistieke proces in ziekenhuis of instelling. Daarnaast kan de productkeuze of wijziging van het productieproces leiden tot verlengde houdbaarheid en ook daardoor mogelijk minder verspilling. Bekijk hieronder voorbeelden van succesvolle aanpassingen waarmee verspilling van medicatie wordt voorkomen.

• Terugleggen van retourmedicatie in de voorraad van het vulstation (Ziekenhuisapotheek Isala in Zwolle).
• Zo-nodig medicatie niet op naam verstrekken, maar vanuit de afdelingsvoorraad aan de patiënt beschikbaar stellen (Ziekenhuisapotheek Tjongerschans in Heerenveen).
• Bij uitzetten medicatie rekening houden met mogelijk ontslag van klinische patiënten met ‘Voorlopig Ontslag Datum’ (Ziekenhuisapotheek St. Jansdal in Harderwijk).
• Doorgebruik van thuismedicatie (DGTM) in het ziekenhuis, zo mogelijk in combinatie met medicatie in eigen beheer (MIEB); dit leidt tot minder verspilling en een efficiënter zorgproces. Maar de gescheiden financiering van medicatie in eerste en tweede lijn, en het niet kunnen controleren op barcode belemmeren nu nog de verdere uitrol. Een eerste onderzoek wijst uit dat het risico op dubbele bekostiging bij DGTM minimaal is en dat de implementatie van DGTM niet hoeft te worden beperkt. Omdat er sprake is van een grote variatie tussen afdelingen en ziekenhuizen, zijn meer data nodig om te komen tot een breed toepasbare en kostenneutrale werkwijze rondom (her)bevoorrading bij DGTM.
• Aanpassing in productkeuze/productieproces:
  * het uitgaan van voorgevulde gesteriliseerde injectiespuiten in plaats van aseptisch bereide spuiten leidt tot een langere houdbaarheid en minder verspilling (Onderzoek van Gelder et al. 2023). Hittesterilisatie is niet voor alle producten mogelijk. Maar als het geneesmiddel er tegen bestand is, biedt dit een kans op minder verspilling, zeker bij geneesmiddelen waarbij het gebruik slecht te voorspellen is en er dus meer kans op verspilling is. Het prijsverschil tussen voorgevulde en aseptisch bereide spuiten vormt nog een belemmering.
  * indien mogelijk het gebruik van een injectiespuit (bolusdosering) in plaats van een infuuszak; dit beperkt de hoeveelheid afval (infuuszak en -lijn).
  * indien mogelijk oraal paracetamol in plaats van intraveneus: paracetamolchallenge.